I pol utiče na zdravlje

Da li žene žive duže? Uvreženo je mišljenje kako su one dugovečnije, manje izložene bolestima, uopšteno otpornije. Ali, nije baš uvek tako

Epidemiološka istraživanja ističu da su za brojne uzroke smrti, stope mortaliteta više u muškoj, u svakom godištu, nego u ženskoj populaciji. Žene žive duže od muškaraca, ne zato što sporije stare, već zato što su otpornije na različite uticaje od muškaraca. Paradoksalno, iako su kod žena niže stope smrtnosti, stope oboljevanja su značajno više nego kod muškaraca.

Postavljane su različite hipoteze da bi se objasnile ove pojave, ali specifičan odgovor na ovo pitanje je i danas nejasan, zbog postojanja kompleksnih interakcija bioloških, socijalnih i bihejviorističkih uslova u kojima se ljudi nalaze.

• Verovatno je deo odgovora u fiziologiji muškog i ženskog organizma – objašnjava magistar medicinskih nauka dr Ubavka Radivojević. – Kao primeri biološkog uticaja na životni vek, često se ističu: aktivnije funkcionisanje imunog sistema žena, zaštitna uloga ženskih polnih hormona, kompenzatorni efekat drugog X hromozoma, smanjena aktivnost hormona rasta i insulinu sličnog faktora rasta 1, uticaj oksidativnog stresa. Do danas, nema dovoljno čvrstih medicinskih dokaza koji bi potkrepili neku od navedenih hipoteza. Ipak, postoje za sada slabi dokazi da razlike medju polovima u oksidativnom stresu i starenju mogu biti značajne. Smatra se da će napredak molekularne genetike, u budućnosti, biti od presudnog značaja za davanje odgovora na pitanje da li polne razlike utiču na smrtnost i stope obolevanja.

Sa druge strane, ne isključiju se ni socijalne komponente, kao ni razlike u ponašanju medju polovima. Muškarci, češće od žena imaju rizično ponašanje (na primer, voze brže od žena, pa su smrtni ishodi i povrede u saobraćajnim udesima češće kod muškaraca u svim statističkim serijama; muškarci češće puše i konzumiraju alkohol od žena, pa i obolevaju od bolesti kao što su rak pluća i bolesti jetre više nego žene. Muškarci se generalno redje javljaju lekaru, što čini da se kod njih kasnije otkrivaju bolesti. Problem je što se danas nameće  činjenica da se i žene češće nego ranije upuštaju u slična rizična ponašanja, dok su muškarci oprezniji. Posledica toga je da se u nekim zemljama smanjuje razlika u očekivanom životnom veku izmedju polova.

Poznato je da žene žive u proseku duže od muškaraca. Statistički podaci za 2.000. godinu govore da je prosečan vek žene na globalnom nivou bio 68 godina, dok je prosečan vek muškaraca bio 64 godine. Ove cifre značajno variraju od zemlje do zemlje. U razvijenim zemljama žene u proseku žive 7 godina duže od muškaraca, a u zemljama u razvoju 4 godine. Zatim, u svakoj zemlji prosečan vek žena i muškaraca zavisi i od brojnih faktora kao što su ekonomski, socijalni uslovi, nivo zdrastvene zaštite, dostupnost zdrastvenih usluga i slično. U svim zemljama, u dečjem uzrastu ima više dečaka nego devojčica, ali razlike u stopama morataliteta dovode do toga da do 30, 35 godine života ima više žena nego muškaraca, što je tendenca koja se nastavlja u svim daljim starosnim grupama.

• Statistički podaci razvijenih zemalja ukazuju da postoji trend smanjenja razlike u očekivanom životnom veku kod muškaraca i žena od postojećih 4 do 7 godina – nastavlja doktorka Radivojević, inače specijalista ginekologije i akušerstva u Službi za humanu reprodukciju na Institutu za majku i dete. – U razvijenim zemljama se može očekivati da svako žensko novorodjenče doživi uzrast od 80 godina (u nekim od ovih zemalja se isto može očekivati i za muško novorodjenče), a muško nešto manje. U zemljama u razvoju, očekivani životni vek je za žensku populaciju oko 70 godina, dok će samo oko 28 odsto muške populacije dostići 70 godina. Ovim podatkom se objašnjava manja razlika u očekivanom veku izmedju polova koja je kao što je napred rečeno za zemlje u razvoju oko 3 do 4 godine. Ne treba izgubiti iz vida činjenicu da je u svim statističkim serijama od posebnog uticaja i stopa smrtnosti novorodjenčadi, tako da u zemljama u kojima postoji dobra zdrastvena zaštita trudnica i novorodjenčadi, životni vek je duži. Upravo zbog bolje kontrole trudnica, savremenih uslova porodjaja i brige i nege novorodjenčadi, »produžio« se životni vek ljudi, uopšteno govoreći. Drugi značajni faktor za dužinu veka je stepen edukacije ljudi i svest o neophodnosti preventivnih zdrastvenih mera. Zatim, stepen zdrastvene zaštite svake zemlje je takodje u direktnoj vezi za dužinom života.
  

Trudnice

Sve je više podataka koji govore o značaju i uticaju prenatalnog života na zdravlje i dugovečnost svake osobe. Pojava kardiovaskularnih oboljenja, šećerne bolesti, nekih motornih i kongnitivnih poremećaja, danas se mogu dovesti u vezu sa razvojem organizma pre rodjenja.

• Što se tiče same trudnice – naglašava doktorka Radivoijević – istorijski podaci ukazuju na činjenicu da je u predhodnim vekovima žena u reproduktivnom periodu, bila u proseku trudna svakih 18 meseci. Ovo je značajno uticalo na kraći životni vek žena, jer su brojne komplikacije (spontani pobačaji, infekcije - posebno u to vreme smrtonosna sepsa porodilja, problemi na porodjaju i slično) dovodile do toga da je veliki broj žena umirao ili obolevao. Sa velikim naprecima u medicini, sa pojavom antibiotika, sa sve većim saznanjima iz oblasti ginekologije i porodiljstva, trudnoća i porodjaj postaju sve bezbedniji po žene. Ovo je direktno uticalo na produženje životnog veka žena. Danas su trudnoća i porodjaj bezbedni za najveći broj žena u razvijenim zemljama kao i u zemljama u razvoju. Prema meni dostupnim podacima, nema jasno definisane razlike u očekivanoj dužini života kod žena koje su radjale i kod nerotkinja.
  

Dojenje

Dojenje je od izuzetnog značaja za zdravlje novorodjenčeta i brojne studije ukazuju da su stope obolevanja kod dojene dece za neke bolesti manje, nego kod dece na veštačkoj ishrani, što dovodi do generalno boljeg zdrastvenog stanja deteta. S druge strane, neke bolesti dojke se redje javljaju kod žena koje su se opredelile za dojenje, pa samim tim ove žene mogu da očekuju nešto duži ukupni životni vek.

Lekovi

Sve je više medicinskih dokaza o različitom kliničkom efektu raznih lekova na organizam muškarca i žene. Tako na primer, postoje značajne polne razlike u načinu na koji se metabolišu lekovi, zatim u načinu reagovanja (posebno na medikamente protiv bola – žene bolje reaguju na ovu vrstu lekova). S druge strane postoje i razlike u reagovanju na razne karcinogene i toksine (na primer, duvanski dim – muškarci češće obolevaju od raka pluća), tako da su i rizici za obolevanje različiti.

Kod žena se češće javljaju neke hronične bolesti kao što su: artritis, visoki krvni pritisak, katarakta, proširene vene, hronični bronhitisi i astma, problemi sa varenjem migrene i drugo. Kod muškaraca, sa druge strane, češće se sreću problemi kao što su: srčana oboljenja, problemi sa sluhom, vidom, šećerna bolest, ortopedski problemi.