Afte

Uzrok nastanka

Uzrok nastanka afti je nepoznat. Postoje teorije prema kojima je Streptococcus sanguis ključan kao strani antigen u nastanku lezije. Starije teorije navode HSV (herpes simpleks virus) kao uzrok afti. Iako je uzrok nepoznat, smatra se da je reč o imunopatološkom procesu kao posledici prisustva nekog antigena. Kao precipitirajući faktori navode se anemije, nutricioni deficiti (folati, B12), hormonalni poremećaji, menstruacija (anemija i hormoni), stres i lokalna trauma. Primećena je i familijarna sklonost.  Stres može biti okidač za pojavu mnogih bolesti, pa tako i afti. Različita hronična žarišta u organizmu takođe mogu imati ulogu okidača, kao na primer, pokvareni zubi, bakterijske infekcije grla, nosa i sinusa.

Klinička slika

1) Aphthae minores su najčešće (80%), predstavljaju ih plitke erozije, promera manjeg od 10 mm, dna prekrivenog belo-žutom fibrinskom pseudomembranom, eritematozne ivice. Istovremeno se može javiti više, ili samo jedna (solitarna afta). Leziji ne prethode vezikule ni bule (plikovi). Od simptoma je izražen bol. Kod nekih pacijenata se javljaju kontinuirano tokom više uzastopnih meseci (stalno nastaju nove lezije), pa takve afte nazivamo habitualnima.

2) Aphthae maiores su one veće od 1 cm, a zahvataju dublja područja, radi se o ulkusu (subbazalna nekroza). Vrlo često su multiple, česta lokalizacija su meko nepce i nepčani lukovi, lateralne ivice jezika, vestibularna sluznica. Veliku i duboku nekrotičnu površinu okružuje širi eritematozni pojas izdignutih i induriranih ivica. Jak bol s limfadenopatijom je redovno prisutan. Može trajati i više od 6 nedelja ukoliko se ne leči. Nakon povlačenja (lečeno ili ne) ostavlja za sobom ožiljke.

3) Aphthae herpetiformes (nemaju nikakve veze s HSV) podsećaju na lezije koje se javljaju tokom HSV infekcije: mnogobrojne sitne lezije (1-2 mm) koje ponegde konfluiraju. Takođe je prisutno crvenilo sluznice uz samu eroziju, praćeno bolom. Najčešće se javlja na ventralnoj strani jezika, vrhu i lateralnim ivicama jezika, sluznici usana.

Dijagnoza

Uz klinički pregled pacijent se upućuje na krvne analize: kompletna krvna slika, sedimentacija, gvožđe, folna kiselina, B12. Kod habitualnih afti je indikovano testirati celularni imunitet.

Lečenje

Male afte najčešće spontano prolaze nakon 14 dana, ne ostavljajući za sobom nikakav ožiljak.  Lečenje kortizonskim preparatima (triamcinolon-acetonid, fluocinonid, betametazon) je vrlo delotvorno za supresiju same upale. Bol se kupira anestetikom u formi gela (lidokain 2%) ili analgetikom (diklofenak). Sekundarna infekcija se prevenira (ili leči) lokalnim antiseptikom (klorheksidin, heksetidin) ili tetraciklinskom rastvorom, dok  sanacija diskontinuiteta epitela se postiže primenom vitamina  A i B5.

Velike afte je moguće lečiti perilezijskom instilacijom mešavine kortikosteroidnog rastvora i anestetika. Međutim neretko je potrebno pristupiti sistemskoj kortikoterapiji (prednizon). U novije se vreme pokušava i s dapsonom i talidomidom. U svrhu prevencije, potrebno je prvo korigovati sve sistemske deficite koji su identifikovani analizama. Preporučuje se anksiolitik u smislu prevencije stresa kao okidača afti.